Wysłany: Pią 10:44, 21 Lip 2006
Temat postu: Kanji
Kanji (漢 字, dosł. "znaki Hanów") to znaki chińskie używane do zapisu języka japońskiego.
Opis
Liczbę kanji określa się na 40.000, jednakże w powszechnym użyciu jest ich dużo mniej.
Podstawowe kanji to zestaw Jōyō 1945 znaków. (Wcześniej takim standardem był zestaw Tōyō - 1850 znaków.) Jest to oficjalny zestaw ustalony przez rząd Japonii, i we wszystkich oficjalnych dokumentach, prasie i książkach nienaukowych każdy kanji spoza zestawu Jōyō musi być opatrzony wymową zapisaną kaną (furigana). Wyjątek stanowią nazwy własne, imiona i nazwiska, o ile zawierają któryś ze znaków ze spisu jinmei.
W praktyce jest tak:
ok. 500 najpopularniejszych kanji stanowi 80% używanych znaków
ok. 1600 najpopularniejszych kanji stanowi 99% używanych znaków
pozostałe 1% to ok. 3000 różnych kanji, zarówno z Jōyō jak i z poza. Bardzo niewielka część Japończyków zna je wszystkie.
Większość kanji można odczytać na 2 sposoby:
kun'yomi (訓読み) (czytanie rdzennojapońskie)
on'yomi (音読み) (czytanie sinojapońskie)
Odczyty
Dualizm w odczytach jest wynikiem historii wprowadzania znaków pisma chińskiego do zapisu języka japońskiego. Początkowo znaki te były w japońskim używane tylko ze względu na ich wartość fonetyczną, do zapisu dźwięków języka japońskiego (znaczenie ich było pomijane). Z czasem znaki zaczęły być używane zgodnie z ich ideą - znaki niosą ze sobą nie tylko dźwięk ale i znaczenie. W tym czasie Japończycy nadali im odczyty odpowiadające ich własnemu językowi. Jednak wywodzące się z chińskiego odczyty on- nie odeszły zupełnie w zapomnienie ze względu na liczne w japońskim zapożyczenia z chińskiego. Czytanie ich zgodnie z japońskim odczytem nie miałoby sensu (wyobraźmy sobie w języku polskim zapożyczenie z hiszpańskiego słowa parasol i wymawianie go przeciw-słońce) i brzmiałoby bardzo niezręcznie (odczyty kun- są zwykle wielosylabowe, on- najczęsciej składają się z krótkiego dźwięku).
Mimo istnienia licznych wyjątków (nazwiska, nazwy miejsc, inne słowa z różnych względów) zwykle odczytu wywodzącego się z języka chińskiego używa się do czytania słów składających się z co najmniej dwóch znaków kanji. Przykładowo, znak 少 (mało, niewiele) służy razem z odpowiednią końcówką kana do zapisu rdzennojapońskich słów 少し (sukoshi - trochę) oraz 少ない (sukunai - niewystarczający, za mało). Znak 女 (kobieta) ma także dwa rdzennojapońskie odczyty, z których ważniejszy jest onna - czyli po prostu "kobieta" (słowo to jest zapisywane samym kanji, bez końcówki w kanie). Zestawione razem te znaki przyjmują swoje sinojapońskie odczyty, czyli odpowiedno shou i jo. Słowo 少女 czytamy zatem shoujo (しょうじょ), co znaczy "młoda dziewczyna".
Występuje często sytuacja, gdy jakieś pojęcie można opisać różnymi słowami, jednym o etymologii japońskiej, innym zapożyczonym z chińskiego. W takiej sytuacji to drugie dla Japończyków ma zwykle brzmienie bardziej "intelektualne" - podobnie jak w naszej kulturze słowa zapożyczonie np. z łaciny.
Należy tu jeszcze wyjaśnić stopień powiązania odczytów on- z językiem chińskim. Ponieważ język ten ma całkowicie różną od japońskiego, skomplikowaną fonologię i jest językiem tonalnym, to odczyt on- jest tylko pewnym przybliżeniem dźwięku języka chińskiego. Japoński system dźwiękowy jest bardzo prosty, dlatego Japończycy mają problemy z wymawianiem słów z większości języków obcych - szczególne problemy sprawiają im zbitki spółgłoskowe. Liczne w japońskim zapożyczenia z angielskiego są dlatego bardzo zniekształcone w stosunku do oryginału. Spojrzenie na te zniekształcenia daje pewno pojęcie jak odległe mogą być odczyty on- od odczytu języka chińskiego. Porównajmy milk - miruku, hamburger - hambagaa, light - raito.
Istnienie więcej niż jednego odczytu on- dla jednego znaku należy tłumaczyć faktem, że był on importowany niezależnie kilkakrotnie z różnymi słowami z innych regionów Chin, gdzie znaki te miały różniące się odczyty.
W językach chińskich zwykle znak ma tylko jeden odczyt.
Pisownia
Znaki kanji składają się z jednego lub więcej elementów podstawowych (radykałów, bushu). Zwykle część znaku przyjmuje rolę pierwiastka, zwanego również kluczem, (zazwyczaj określającego znaczenie), część zaś podpowiada sposób odczytania. Pierwiastki mogą znajdować się w znaku w jednej z siedmiu pozycji:
hen - lewa strona
tsukuri - prawa strona
kammuri - góra
ashi - dół
tare - okalający z góry i lewej strony lub z góry i z prawej strony
nyō - okalający z lewej strony i z dołu
kamae - najwięcej wariantów: okalający z wszystkich stron, z 3 stron: lewo, góra, prawo; lewo, dół, prawo; lewo i prawo; góra i dół
W trakcie pisania znaków kanji bardzo ważne jest zachowanie odpowiedniej kolejności stawiania kolejnych kresek. W przeciwnym razie znak będzie trudno zapisać i będzie on wyglądał nieestetycznie.
Kolejność stawiania kresek w znakach kanji określają reguły (są od nich wyjątki):
od góry do dołu
od lewej do prawej
najpierw poziome, potem pionowe
jeśli jest duża kreska środkowa oraz małe lewe i prawe, najpierw ta środkowa
jeśli jest część okalająca, rysuje się ją najpierw
jeśli część okalająca jest C-kształtna, rysuje się najpierw tylko jej górę, potem wnętrze, na końcu pozostałe kreski części okalającej
linie pionowe lub poziome przecinające kilka innych linii (np. w znakach kobieta czy środek), rysuje się po nich
jeśli są przecinające się linie ukośne, najpierw rysuje się tę z prawo-góra na lewo-dół
kreski podznaku okalającego z lewa-dołu (tzw. "nyō") rysuje się na końcu
Wyszukiwanie znaków kanji
Pisma alfabetyczne (rōmaji) i sylabiczne (kana) mają tę zaletę, że łatwo jest ułożyć wyrazy w pewnej kolejności i łatwo jest też wyszukiwać nieznany wyraz w słowniku - najpierw według pierwszego znaku, potem drugiego itd.
Żeby wyszukać znak kanji, jeśli nie zna się jego wymowy ani znaczenia, nie można zastosować tej metody, powstało jednak kilka innych. Wszystkie opierają się na podzieleniu znaków na zestawy i sortowaniu wewnątrz zestawu na podstawie liczby kresek. Do metod tych należą:
metoda pierwiastków - kanji dzieli się na zestawy według pierwiastków (kluczy). Pierwiastków jest 214 i każdy znak ma przypisany jakiś klucz: bądź to jakaś część znaku jest jego pierwiastkiem, bądź cały kanji jest pierwiastkiem. Wadą tej metody jest to, że poza tradycyjnym wydzielaniem pierwiastków powstają też wyodrębnienia alternatywne. Dobrym przykładem jest słownik Nelsona, w którym autor wydzielił dla wielu znaków inne pierwiastki. Często te nowe klucze są bardziej intuicyjne. Jednakże osoba, która przyzwyczai się do Nelsona może mieć kłopoty z wyszukaniem znaku w słownikach posługujących się podziałem tradycyjnym.
Po znalezieniu właściwego pierwiastka należy policzyć kreski w pozostałej części znaku i na tej podstawie odnaleźć w słowniku żądany kanji.
metoda kodów SKIP - każdy kanji oznacza się kodem złożonym z trzech liczb. Sposób znajdowania kodu to w zarysie:
Pierwsza liczba jest równa 1 dla znaków dzielących się wyraźnie na część lewą i prawą. Druga liczba jest wtedy równa liczbie kresek z lewej strony, a trzecia - liczbie kresek z prawej strony.
Pierwsza liczba jest równa 2 dla znaków dzielących się wyraźnie na część górną i dolną. Druga liczba jest wtedy równa liczbie kresek u góry, a trzecia - liczbie kresek u dołu.
Pierwsza liczba jest równa 3 dla znaków mających wyraźne części zewnętrzną i wewnątrzną. Druga liczba jest wtedy równa liczbie kresek w części zewnętrznej, a trzecia - liczbie kresek w części wewnętrznej.
Pierwsza liczba jest równa 4 dla pozostałych znaków. Druga liczba jest wtedy równa całkowitej liczbie kresek. Trzecia jest równą:
1 jeśli znak ma linię poziomą na górze
2 jeśli znak ma linię poziomą na dole
3 jeśli znak przecina linia pionowa
4 w pozostałych przypadkach
Przykłady
Znak Czytanie japońskie Znaczenie Kod SKIP Liczba kresek
八 yō Liczba Osiem 1-1-1 2
川 kawa Rzeka 1-1-2 3
何 nani Co ? 1-2-5 7
二 futatsu Liczba Dwa 2-1-1 2
言 i(u) Mówić 2-1-6 7
山 yama Góra 3-2-1 3
日 hi Słońce 3-3-1 4
子 ko Dziecko 4-3-1 3
土 tsuchi Ziemia 4-3-2 3
中 naka Środek 4-4-3 4
人 hito Człowiek 4-2-4 2
Nauka
Nie ulega wątpliwości że aby być biegłym w japońskim, należy poznać znaki kanji. Jednak ich nauka wydaje się często zadaniem przekraczającym możliwości i odstrasza chętnych od zgłębiania wszystkich języków azjatyckich, które używają chińskich znaków. Przyczynia się do tego niewiedza i rozpowszechnione stereotypy. Mając to na uwadze, nie ulega jednak wątpliwości że nauka znaków jest jednym z trudniejszych i pracochłonnych aspektów asymilacji języka japońskiego.
Istnieją różne metody ułatwiające lub systematyzujące ten proces; odzwierciedlają one zwykle osobiste upodobania i uwarunkowania ich zwolenników. Ze względu na zróżnicowanie preferowanych metod nauki w zależności od osoby, wskazane jest spróbowanie różnych sposobów i odnalezienie tego który nam najbardziej odpowiada (daje najlepsze wyniki).
Zasadniczo można wyróżnić dwie podstawowe grupy metod:
oparte o powtarzanie
stosujące mnemotechnikę.
Pierwsza z metod stosowana jest w japońskiej szkole. Znaki są wprowadzane stopniowo, po czym uczniowie utrwalają ich znajomość przez wielokrotne pisanie. Kolejność wprowadzania znaków uwarunkowana jest przez ich pozycję w zestawie Jōyō. Obcokrajowcy stosują ją zwykle tworząc listy znaków lub tzw. flashcardy (małe kartki z zapisanym po jednej stronie znakiem, po drugiej znaczeniem/odczytem) które następnie często się przegląda i przeprowadza przy ich pomocy testy, w nadziei że w ten sposób uda się je utrwalić w pamięci. Często jednak okazuje się że po pewnym czasie coraz ciężej zapamiętywać nowe znaki, podczas gdy stare są zapominane.
Druga metoda opiera się o tworzone w wyobraźni możliwie żywe historie/obrazy, powiązane z elementami podstawowymi znaku. Jak wcześniej wspomniano, chociaż znaków są tysiące, wszystkie można rozbić na pewną ilość elementów podstawowych (których tradycyjnie wyróżnia się tylko około 200). Dla przykładu: znak 結 (łączyć, wiązać) składa się z stojącego po lewej stronie elementu nitka, po prawej na górze samuraj/mędrzec, na dole usta. Teraz tylko własna wyobraźnia ogranicza skojarzenia, które mogą pomóc w zapamiętaniu (np. "samuraj wypowiada ustami przyrzeczenie które wiąże go niczym nić). Wzrokowcy mogą na przykład wyobrażać sobie samuraja z ustami obwiązanymi nitką. Problemem w tej metodzie bywa czasem nietrwałość budowanych obrazów gdy nie zostały one dość ostro "wyryte" w pamięci, lub też czasem niemożliwość zbudowania nawet bardzo abstrakcyjnego obrazu zawierającego wszystkie elementy.
Zwykle ludzie stosują pewne elementy z obydwu metod; w przypadku młodych dzieci z słabo wykształconą wyobraźnią abstrakcyjną metody mnemotechniczne mogą być zawodne. Metody te dodatkowo najlepiej sprawdzają się gdy jest stosowana odpowiednia kolejność wprowadzania znaków, tak że każdy następny znak składa się z znaków wprowadzonych przed nim. Ponieważ taka kolejność jednocześnie nie odpowiada ustawieniu znaków od najczęściej spotykanych, krytycy tych metod twierdzą że nauka w ten sposób nie jest wydajna, zwolennicy - że ich inne zalety przeważają nad tym faktem. Ekstremalnym przykładem nauki kanji w ten sposób jest dość kontrowersyjna metoda przedstawiona przez Jamesa Heisiga w książce Remembering the kanji.
Stwierdzono również że nieużywane znaki stopniowo się zapomina. Należy przynajmniej od czasu do czasu czytać i pisać po japońsku aby zachować uzyskaną biegłość.
Aktualna sytuacja w Japonii
Mimo powszechnego przekonania że Japończycy znają na pamięć każdy z tysięcy znaków, w rzeczywistości bywa z tym bardzo różnie. Powszechna dostępność komputerów, słowników elektronicznych, telefonów komórkowych ze słownikami i coraz rzadsza konieczność (poza szkołą) pisania ręcznie spowodowały że bardzo często ludzie w Japonii (szczególnie młodzi) mimo swobodnego czytania mają problemy z pisaniem znaków (zwłaszcza niektórych rzadziej spotykanych) i często korzystają z pomocy słownika nawet przy pisaniu prostego listu. Widoczna jest również tendencja do eliminacji kanji w piśmie - słowa mające odpowiedniki w kanji (zwłaszcza jeśli są one trudne) są często zapisywane kaną gdzie to jest możliwe (tzn. nie wprowadza dwuznaczności). W zasadzie każdy tekst w języku japońskim można zapisać samą kaną, jednak w praktyce duża liczba homofonów nie pozwala na razie zupełnie zrezygnować z używania kanji. W mowie potocznej zgaduje się zwykle o które słowo chodzi z kontekstu, czasem też gdy nie mogą się zrozumieć, Japończycy "piszą" rozmówcy odpowiednie kanji palcem po własnej dłoni.
